طراحی شبکه های لجستیک و زنجیره تامین - بخش اول (زنجیره تأمین خون)

زنجیره‌های تأمین نقش بسیار مهمی در بازارهای جهانی امروز دارند. جهانی شدن بازارها و افزایش امکان انتخاب برای مشتریان، تولیدکنندگان را بر آن داشته است که بجای موجودیت‌هائی منفرد، در قالب شبکه‌ای از سازمان‌های مختلف که هر یک تمرکز بر فعالیت‌های کلیدی خود دارند، فعالیت کنند. فعالیت در قالب یک زنجیره مزایای رقابتی سازمان‌ها را بهبود داده است تا آنها شانس بالاتری برای بقا و موفقیت در بازارها داشته باشند.

 

  

 

هدف زنجیره تامین

هدف بنیادی زنجیره تامین افزایش سود دهی کل زنجیره تامین است که تفاضل بین درآمد زنجیره تامین و هزینه های زنجیره تامین به عنوان سوددهی زنجیره تامین تعریف می شود و سایر اهداف ذکر شده صورت های دیگری از این هدف می باشند به عنوان مثال دستیابی به سهم بیشتر بازار، افزایش کیفیت محصول، کاهش هزینه­ های زنجیره و….همگی به نوعی در جهت افزایش سودآوری زنجیره تامین می باشند. در واقع سوددهی زنجیره تامین، تجمعی از سود کلیه مراحل مختلف زنجیره تامین است و کلیه راهکارهای ارایه شده در ادبیات موضوع زنجیره تامین را نیز می ­توان به نحوی در راستای رسیدن به این هدف اصلی دانست. در مجموع می توان گفت یک از اهداف مهم مدیریت زنجیره تامین، حداکثر کردن ارزش افزوده کل است .ارزش تولیدی یک زنجیره تامین تفاضل ارزش محصول نهایی و هزینه های انجام شده برای تولید آن می باشد. در نتیجه می توان گفت با کاهش هز ینه های زنجیره، در راستای هدف اصلی زنجیره تامین حرکت شده است چراکه کاهش هزینه ها به مفهوم افزایش ارزش افزوده کل است.

یک زنجیره تامین از اجزا و تسهیلات متفاوتی تشکیل شده است و کارکرد هریک از آنها با توجه به هدف " تحویل کالا و خدمات به مشتری به طریقی کارا و بهینه " تعریف شده است.

یک زنجیره تامین دارای سه قسمت است: بالادستی؛ این بخش شامل اقداماتی است که یک شرکت در پیوند با تامین کنندگانش در اولین لایه و ارتباط آن ها با تامین کنندگان با لایه های پایین تر انجام می دهد. روابط تامین کنندگان می تواند در سطوح مختلف تا اولین تامین کننده مواد توسعه یابد، در این قسمت فعالیت اصلی تامین و تهیه است. قسمت دوم زنجیره تامین داخلی است؛ این بخش در برگیرنده کلیه فعالیت هایی است که در درون سازمان و به منظور تبدیل ورودی به خروجی انجام می گیرد. این فرایند از زمان ورود مواد اولیه به سازمان تا زمان خروج کالا به خارج از سازمان و توزیع کننده را در برمی گیرد این قسمت عمدتا به مدیریت تولید، ساخت و کنترل موجودی می پردازد. بخش سوم زنجیره تامین پایین دستی است؛ که شامل کلیه فعالیت هایی است که در تحویل کالا به مشتری اصلی انجام می گیرد. این زنجیره دربرگیرنده توزیع انبارداری حمل و نقل و خدمات پس از فروش است. هر فعالیت که به کالا یا خدمات ارزشی بیافزاید، بخشی از زنجیره تامین است و نیز سیکل عمر محصول را در برمی گیرد.

تصمیمات حوزه مدیریت زنجیره‌های تأمین را می‌توان در سه سطح زیر تقسیم‌بندی کرد.

• سطح استراتژیک

 موضوع : در ارتباط با موضوعات بلند مدت مانند تعداد و محل کارخانجات و انبارها

افق برنامه ریزی: چند  سال آینده

1. محل و ظرفیت تولید و انبارها

2. محصولاتی که باید تولید شوند و محل تولید آنها

3. نوع حمل ونقل

4. نوع سیستم های اطلاعاتی که استفاده می شود

• سطح تاکتیکی

موضوع :  در ارتباط با تصمیم گیری های کوتاه مدت تر مانند تصمیمات خرید و تولید

افق برنامه ریزی:  سال پیش رو

1. بازارهایی که باید عرضه در آنها انجام شود و محلی که باید عرضه از آن انجام شود

2. برنامه ریزی انجام شده برای موجودی

3. قراردادهای تولیدی

4. زمان و اندازه گسترش بازار

5. اداره عدم قطعیت ها در تقاضا و نوسانات نرخ ارز خارجی

6. ایجاد برنامه تولید تحت پارامترهای استراتژیک ثابت

• سطح عملیاتی

موضوع:  در ارتباط با تصمیمات روزانه مانند زمان بندی و بارگیری کامیون ها

افق برنامه ریزی: هفتگی یا روزانه

1. تصمیم گیری در مورد سفارشات شخصی مشتری )روزانه یا هفتگی(

2. عدم قطعیت کمتر در مورد اطلاعات مرتبط با تقاضا

3. کاهش استفاده از اطلاعات غیردقیق برای بهبود عملکردها

4. تعیین زمان های تحویل

5. تعیین سرعت پاسخگویی به سفارشات

ساختار فیزیکی شبکه زنجیره تأمین، به وضوح بر عملکرد أن تأثیرگذار است لذا می توان با طراحی ساختاری کارا، حرکت مواد را در طول این زنجیره سهولت بخشید. یکی از مهم‌ترین تصمیمات استراتژیکی که در همان مراحل اولیه شکل‌گیری زنجیره گرفته می‌شود طراحی شبکه زنجیره تأمین است که مشخص می‌کند چگونه سازمان‌ها در قالب شبکه‌ای با یکدیگر یکپارچه شوند. این تصمیم بدلیل اینکه بر تمام پیکربندی و تصمیمات عملیاتی آتی زنجیره نظیر تصمیمات مربوط به سیستم تولید، سیستم توزیع و حمل‌ونقل، سیستم‌ انبارداری و کنترل موجودی و غیره تاثیرگذار است لذا تاثیرگذارترین فاکتور در بازدهی سرمایه‏گذاری در زنجیره با مکانیزم کاهش هزینه ها و در نتیجه افزایش سودآوری و همچنین افزایش کارایی زنجیره و رقابت­پذیری آن می­باشد.

زنجیره تأمین خون به دلیل اهمیت این محصول حیاتی و کمیاب در سیستم­های سلامت، در سالهای اخیر کانون توجه بوده است. تأمین خون سالم و کافی و همچنین مدیریت آن از نگرانی­های خاص برای نژاد بشر بوده و از این رو جمع­آوری و مدیریت توزیع خون، که در قالب مدیریت زنجیره تأمین خون مطرح است، نیازمند مدیریت و برنامه­ریزی جامع و دقیق می­باشد. زیرا زنجیره تأمین خون دارای پیچیدگی­هایی است که آن را از زنجیره تأمین کالای عادی متمایز می کند. خون یکی از حیاتی ترین مواد فساد پذیر موجود در طبیعت می باشد که ارتباط تنگاتنگی با جان انسان ها دارد. یکی از مهمترین دلایل اهمیت خون و فراورده های خونی سر منشاء انسانی آن است و بصورت مصنوعی قابل تولید نیست. علاوه بر این، فرآورده های خونی از قبیل گلبول قرمز، پلاکت و پلاسما دارای طول عمری متفاوت و نیازمند شرایط ویژه جهت نگهداری می­باشند. از طرفی، زنجیره تأمین خون که شامل فرآیندهای جمع­آوری، تولید، نگهداری و توزیع خون و فرآورده­های خونی از اهداکنندگان به گیرندگان خون می­باشد آمیخته با عدم قطعیت است. این عدم قطعیت در روند عرضه و تقاضا بوضوح به چشم می­خورد زیرا عرضه خون از جانب اهداکنندگان نسبتا نامنظم و غیر­قطعی بوده و تقاضا نیز برای این محصول دارای نرخ ثابتی نمی­باشد. لذا، تطبیق عرضه و تقاضا در زنجیره تأمین خون نیازمند طراحی یک شبکه زنجیره تأمین مناسب برای تأمین خون و مشتقات خونی مورد نیاز می­باشد. در شکل زیر شمای کلی زنجیره تأمین خون به تصویر کشیده شده است:

زنجیره تأمین خون از سه فاز تشکیل شده است. فاز اول که جمع آوری خون نام دارد شامل سه سطح می­باشد. اولین سطح در زنجیره­ی تأمین خون، اهدای خون توسط اهداکنندگان و جمع آوری آن­ها می­باشد. شخصی که قصد اهدای خون دارد به واحدهای سیار و یا ثابت سازمان انتقال خون در سطح شهر مراجعه می­کند و ابتدا توسط پزشک سازمان انتقال خون مورد معاینه و آزمایش قرار می­گیرد. در صورتی که پزشک تشخیص دهد که فرد مراجعه کننده مشکلی برای اهدای خون ندارد گروه خون او را مورد آزمایش قرار داده و یک واحد خون و چند لوله آزمایش کوچک خون از فرد اهدا کننده گرفته می­شود. این جمع آوری می­تواند توسط پایگاه­های سیار که در سطح دوم و یا پایگاه­های ثابت که در سطح سوم قرار دارند، انجام شود. لازم به ذکر است که واحدهای خونی جمع­آوری شده توسط پایگاه­های سیار خون نیز در هر دوره برای انجام فرآیند جداسازی، آزمایش­های بیشتر و ذخیره­سازی به پایگاه­های ثابت خون می­بایست منتقل می­شوند. فاز دوم یا همان فاز تولید در این زنجیره انجام آزمایشات و تولید محصولات خونی می­باشد که توسط آزمایشگاه­های تست و تولید خون که در سطح چهارم زنجیره قرار دارند انجام می­شود. در این مرحله انجام آزمایشات و جداسازی فرآورده­ها معمولاً بصورت موازی انجام می­شود. پس از آنکه واحدهای خونی اهدا شده به همراه لوله­های آزمایش مرتبط به این مراکز آورده می­شوند، توسط خود مرکز و یا آزمایشگاه­های وابسته به مرکز خون روی آنها آزمایشاتی صورت می­گیرد. این آزمایش­ها برای تست کردن عدم وجود بیماری­های واگیردار، تعیین گروه­های خونی و سایر فاکتورهای انعقادی خون انجام می­شود. پس از اطمینان از سالم بودن خون اهدا شده در صورت نیاز، واحدهای خونی برای انجام فرآیند جداسازی آماده می شوند. بعد از انجام آزمایشات مختلف، خون برای انجام فرآیند جداسازی و تهیه­ی فرآورده­های خونی مورد نیاز آماده می­گردد. مهمترین اجزای خون گلبول قرمز، گلبول سفید، پلاکت و پلاسما است. گلبول­های قرمز 45 درصد حجم خون را تشکیل داده و وظیفه­ی آنها حمل اکسیژن از ریه­ها به تمام بافت­های زنده بدن و دفع دی اکسید کربن از آنها می­باشد. گلبول­های سفید تنها حدود 1 درصد از خون انسان را تشکیل داده و وظیفه آنها شناسایی و نابود کردن پروتئین­ها، باکتری­ها و  ویروس­های مضر در بدن و سلول­های مرده­ی خون است. پلاکت ها نیز قسمت کوچکی از سلول­ها هستند که در خون وجود دارند و زمانی که تشخیص می­دهند جایی از رگ­های خونی آسیب دیده به انعقاد خون در هنگام خونریزی و در مکان آسیب دیده کمک می­کنند. پلاسما نیز حدود 55 درصد خون را تشکیل داده و این مایع زرد رنگ حاوی 90 درصد آب می­باشد. وظیفه پلاسما حمل گلبول های قرمز، سفید و پلاکت­ها می­باشد.

فاز سوم این زنجیره، فاز توزیع محصولات خونی می­باشد. پس از آنکه خون اهداکنندگان جمع­آوری، آزمایش و در انبار ذخیره شد، آماده تزریق و انتقال به بیماران نیازمند به خون است. با ارسال درخواست خون توسط بانک خون بیمارستان و یا سایر مراکز درمانی از یک محصول و در صورت وجود آن در مرکز به آن درخواست پاسخ داده می­شود.

بطور کلی خروجی طراحی شبکه زنجیره تأمین خون با توجه به ویژگی های خاص آن را می­توان در غالب تصمیمات زیر برشمرد:

• تعیین تعداد و محل تشکیلات جمع­آوری خون، تولید، ذخیره‌سازی و حمل و نقل واحدهای خونی.

• تعیین نقش و ظرفیت هر کدام از این تشکیلات و نیز نوع تسهیلات شبکه.

• تعیین مقدار خونی که تولید و نگهداری می­شود.

• تعیین مقدار خونی که بین تسهیلات شبکه و نیز از تسهیلات به نقاط تقاضا جابجا می­شود.

• تعیین مسیرهای توزیع و حمل واحدهای خونی جمع آوری شده از اهداکنندگان تا نقاط تقاضا

بنابراین، طراحی مناسب شبکه زنجیره تأمین خون منجر به دستیابی به یک ساختار بهینه می‌شود که این امر مدیریت موثر و کارای این زنجیره تأمین را در راستای برآورده­سازی نیاز به محصولات خونی با حداقل هزینه و با کمترین اتلاف در زودترین زمان ممکن فراهم می‌آورد.

در قسمت های بعدی گزارش با ویژگیهای خاص و منحصربفرد زنجیره تامین خون و محصولات خونی که آن را از سایر حوزه های تحقیقاتی متمایز می نماید بیشتر آشنا خواهیم شد.