طراحی شبکه های لجستیک و زنجیره تامین - بخش دوم (زنجیره تأمین خون)

در این گزارش با مفاهیم و اصطلاحات موجود در زنجیره تامین خون آشنا می­شویم.

 خون

خون 7 تا 8 درصد وزن بدن را تشکیل داده و حجم آن در یک فرد بالغ بطور متوسط 5 لیتر می­باشد. خون به واسطه گردش در داخل رگ­های خونی عامل اصلی توزیع مواد غذایی، اکسیژن و حرارت در بدن و انتقال دی اکسید کربن و مواد زاید حاصل از فعالیت سلول­ها از بافت ها به ارگان های دفعی است. خون همچنین هورمون های مترشحه از غدد داخلی را به ارگان­های مورد نظر حمل می­کند.

انواع محصولات خون

انواع محصولات خون عبارتند از خون کامل، گلوبول­های قرمز و سفید، پلاکت، پلاسما که هرکدام برای درمان بیماری­ها و صدمات مختلف مفید است. به غیر از پلاسما، دیگر محصولات خونی فاسد شدنی هستند. هرکدام از مشتقات خون کاربردهای متفاوتی داشته از جمله اینکه از گلوبول­های قرمز در درمان کم خونی، از پلاکت­ها برای بیماران مبتلا به سرطان و از پلاسما برای درمان بیماران با سوختگی استفاده می­شود. جمع­آوری خون نیاز به یک تلاش مستمر داشته و فاکتورهایی نظیر راحتی، ریسک و در دسترس­پذیری می تواند برای اهدا­کنندگان تاثیر­گذار باشد. با این وجود برای پاسخگویی به تقاضا می­بایست به اندازه نیاز خون جمع­آوری گردد.

• بخش مایع یا پلاسما: یک مایع زرد کهربایی است که حاوی آب، املاح، مواد غذایی، هورمون­ها، مواد انعقادی و سایر مواد محلول می­باشد که حدود 55% حجم خون را تشکیل می­دهد.

• بخش سلولی:  سلول­های خون حدود 45% حجم خون را تشکیل می­دهند و خود شامل سه دسته سلول می­باشد:

1. گلبول های قرمز: سلول­هایی هستند که کار اصلی آن ها انتقال اکسیژن از شش­ها به سلول های بدن برای استفاده سلول­ها و برداشت دی اکسید کربن از سلول­ها و حمل آن ها به شش­ها برای دفع به محیط خارج از بدن می باشد. خون رنگ اسطوره ای خود را مدیون هموگلوبین است.

2. گلبول های سفید: گلبول­های سفید در برابر حمله موجودات ذره بینی به بافت ها و یا به جریان خون، از بدن دفاع می کنند.

3. پلاکت ها: پلاکت ها اجزای سلولی کوچکی هستند که در عمل انعقادخون شرکت می­کنند.

برخی از اجزای خون مانند پلاکت­های خون را نیز می­توان به طور مستقیم از اهدا کننده بدون گرفتن خون کامل دریافت کرد. در این حالت کمک­کننده به یک دستگاه آفرزیس که خون اهدا کننده را به گردش در می­آورد وصل می­شود. این دستگاه می­ تواند اجزای مورد نیاز را از خون جدا کند در حالی که اجزای باقی­مانده به اهدا­کننده برگشت داده می­شود. استخراج پلاکت با این فرآیند کم هزینه­تر از استخراج آن از خون کامل است.

از دیگر ویژگی­های خون و فرآورده­های حاصل از آن دوره عمر آنها می­باشد. دوره عمر عبارتست از مدت زمانی­که که یک محصول قابل استفاده می­باشد. به همین خاطر فرآورده­های خون در دسته محصولات فاسدشدنی قرار می­گیرند. طول عمر فرآورده­های خون در جدول زیر نشان داده شده است. بر این اساس پلاکت کمترین طول عمر را در بین فرآورده های خون دارا می باشد. مهمترین دلیلی که دوره عمر پلاکت 7 روز در نظر گرفته می­شود این است که سلول­های پلاکتی در بدن انسان بیش از 7 روز زنده نمی­مانند. از طرف دیگر بیشترین طول عمر مربوط به فرآورده های پلاسمایی می­باشد که در مدت 12 ماه پس از تولید نیز قابل استفاده هستند.

خون تازه

خون تازه ممکن است برای بیماران خاصی نظیر نوزادان درخواست شود. هرچند ارائه دلیل موجه برای استفاده از خون تازه مشکل است، اما علت استفاده از آن را می توان دارا بودن بالاترین ظرفیت حمل اکسیژن دانست. گاهی اوقات خون تازه برای نوزادان به کار می­رود زیرا نوزادان درصد بالای هموگولوبین جنینی هستند و این نوع هموگلوبین به خوبی هموگلوبین بالغین اکسیژن را در بافت ها آزاد نمی­کند. علاوه بر این چون خون تزریقی بخش بزرگی از خون نوزاد را تشکیل می­دهد خون تازه کمتر از 7 روز حایز اهمیت بالینی است. بر همین اساس تعویض خون روش دیگری است که برای استفاده از خون کمتر از 7 روز مناسب است.

امروزه تعریف خون تازه ممکن است متفاوت باشد. در بانک­های خون جدید و امروزی آزمایشات گسترده­ای بر روی فرآورده­های خونی قبل از انتقال آنها به منظور حصول اطمینان از ایمنی کامل آنها انجام می­شود. به همین دلیل انتقال خون مناسب و ایمن کمتر از 72 ساعت بعد از خون­گیری مشکل است. از خونی که 3 تا 7 روز از زمان جمع آوری آن بیشتر نگذشته برای بیماران خاصی که نیاز به خون تازه دارند می­توان استفاده نمود.

گروه خونی

گروه­های خونی روشی برای تقسیم­بندی خون­ها بر پایه وجود یا نبود پادگن (آنتی­ژن)های موروثی خاصی روی سطح گلبول­های قرمز خون است. بر اساس مهم­ترین این تقسیم­بندی­ها، خون انسان به چهار دسته AB,O,A,B و بر اساس تقسیم­بندی دیگری به گروه­های مثبت و منفی تقسیم می­شود.

انواع گروه های خونی

در سال 1901 میلادی کارل لاند اشتاینر، ایمونولوژیست آلمانی برای نخستین بار، وجود آنتی ژن­های گروه خونی بر روی گلبول­های قرمز و نیز آنتی بادی­هایی علیه همان آنتی ژن­ها را در سرم انسان ثابت نمود. لاند شتاینر، ابتدا گلبول­های قرمز را از سرم جدا کرد و سپس به مطالعه نتایج حاصل از مخلوط کردن سرم و گلبول­های قرمز افراد مختلف پرداخت. وی دریافت که سرم بعضی از افراد قادر به واکنش و ایجاد انعقاد گلبول­های قرمز برخی دیگر از افراد می­باشد، اما بر روی گلبول­های قرمز همه افراد موثر نیست. در تجزیه و تحلیل نتایج، او فهمید که می­توان افراد را از نظر گروه­های خونی به گرو های زیر تقسیم­بندی نمود:

گروه خونی A: آنتی ژن نوع A را در سطح گلبول قرمز خود دارند و و در پلاسمای خونشان نیز آنتی کور B (ضد آنتی ژن B) را دارا هستند.

گروه خونی B: آنتی ژن نوع B را در سطح گلبول قرمز خود دارند و و در پلاسمای خونشان نیز آنتی کور A (ضد آنتی ژن A) را دارا هستند.

گروه خونی AB: آنتی ژن نوع B و A را در سطح گلبول قرمز خود دارند و و در پلاسمای خونشان نیز هیچ یک از آنتی کورها را ندارند.

گروه خونی O: هیچ یک از آنتی ژن­ها را در سطح گلبول قرمز خود ندارند ولی هر دو آنتی کور را دارا هستند.

هریک از این هشت گروه خونی دارای نسبت های مختلفی در جمعیت می باشند. بطور مثال در انگلستان نسبت AB منفی به O مثبت 37 به یک می باشد در حالی که همین نسبت در کلمبیا 56 به 0.3 است. از آنجا که برخی از انواع خون نادر می باشند اغلب امکان استفاده از جایگزین برای آنها وجود دارد. با این حال محدودیت و فرآیندهای خاصی باید یر روی آنها اعمال شود.

انتقال خون

انتقال خون از فردی به فرد دیگر همیشه امکان پذیر نیست. به طور مثال افراد با گروه خونی A دارای پادگن نوع A هستن و در مواجهه با گروه خونی B واکنش نشان می­دهند. (این واکنش اغلب همولیز سریع گلبول های قرمز می باشد) موجه بودن انتقال بین گروه های خونی در شکل زیر نشان داده شده است.

سیستم RH

در سال 1941، لاندشتاینر و وینر نشان دادند آنتی­بادی­هایی که علیه گلبول­های قرمز میمون رزوس تولید می­گردد، قادرند با گلبول های قرمز 85 درصد از جمعیت انسان واکنش دهند و موجب رسوب آن شوند. این آنتی بادی­ها علیه مولکولی که RH نامیده شده، به وجود می­آمدند و افرادی را که واجد این مولکول بودند R مثبت نام گرفتند و به 15 درصد بقیه که فاقد این مولکول بودند، افراد RH منفی اطلاق گردید. آنتی­بادی­های طبیعی علیه آنتی ژن­های RH در بدن تولید نمی­شوند.

درصد گروه های خونی بین مردم

در میان جمعیت مردم جهان در حدود 42 درصد گروه خونی A، حدود 9 درصد گروه خونی AB و 42 درصد گروه خونی O را دارا هستند. با این وجود لازم به ذکر است که یک آنتی ژن گروه خونی هیچگاخ نمی­تواند به همراه آنتی­بادی ضد خود در بدن یک فرد وجود داشته باشد زیرا در آن صورت وقوع همولیز، گردش خون را مختل نموده و گلبول های فرد تخریب می­شود. گروه­های خونی O، A، B، AB نمایانگر فتوتیپ گلبول های قرمز یک فرد است که مطابق با یک سیستم ساده که متشکل از یک ژن 3 اللی A، B و O می­باشد به ارث می­رسند.