تسهیم هزینه مسئولیت، انتخاب کیفیت محصول و هماهنگی در زنجیره تامین دوسطحی-مقاله هفتم

چکیده:

این مقاله یک زنجیره تامین دوسطحی شامل تولیدکننده (M) و خرده‌فروش (R) را درنظر می‌گیرد، که هزینه مسئولیت هر واحد محصول با کیفیت پایین (هزینه مسئولیتULQ ) را به اشتراک می‌گذارند. در بازی استلکبرگ این مقاله، دو ساختار با تفاوت در رهبری کانال (تولیدکننده-رهبر (MS) و خرده‌فروش-رهبر (RS)) مدل‌سازی می‌شوند. ابتدا حالات تحلیلی برای ایجاد تعادل کامل (کیفیت مناسب) در بازی‌ها را به‌دست می‌آورد. سپس، تاثیرات تسهیم هزینه مسئولیت ULQ بر کیفیت محصول، تصمیمات قیمت‌گذاری و سود اعضای زنجیره تامین و سود کل زنجیره  بررسی می‌شود. با تجزیه و تحلیل مدل نتایجی حاصل می‌شود: (1) در ساختار  MS رهبر (M) با افزایش قیمت عمده‌فروشی، هزینه مسئولیت ULQ را بدون نیاز به بهبود کیفیت کاملا به R منتقل می‌کند، در حالی که در ساختار RS رهبر (R) با کاهش حاشیه خرده‌فروشی خود انگیزه لازم را در M برای بهبود کیفیت ایجاد می‌کند. (2) تسهیم هزینه مسئولیت ULQ هیچ تاثیری در راندمان زنجیره تامین در ساختار MS ندارد، اما باعث افزایش راندمان زنجیره تأمین در ساختار RS می شود. (3) با وجود پاسخ‌های مختلف در ساختار MS و RS، برای ایجاد هماهنگی در زنجیره تامین می‌توان از ترکیب قراردادهای تخفیف کمی با تسهیم هزینه بهبود کیفیت استفاده کرد.

کلید واژه‌ها: مدیریت زنجیره تامین، مسئولیت در قبال کالا، کیفیت و هماهنگی. 

 مقدمه:

در سال‌های اخیر وقایع ایمنی و حوادث ناشی از نقص محصول منجر به آسیب تعداد زیادی از مصرف‌کنندگان شده است. بر طبق قوانین مربوط به مسئولیت  محصول، شرکت‌ها مجبور به جبران خسارت وارده به مصرف‌کنندگان هستند. همچنین با توجه به ریسک مسئولیت کالا، شرکت‌ها مجبور به جمع‌آوری و تعمیر محصولات فروخته شده هستند که هزینه‌های زیادی را به شرکت تحمیل می‌کند. افزایش عدم بهره‌مندی یا ضرر مصرف‌کننده، تمایل آن‌ها را به خرید کاهش داده و در نتیجه تقاضای محصول کاهش می‌یابد. در زنجیره تأمین، رایج است که هزینه‌های مسئولیت محصول بین اعضای زنجیره تأمین تقسیم می‌شود. در سال 2007، Sanyo و Lenovo هزینه جمع‌آوری بیش از 200،000 باتری لپ تاپ را که به دلیل طراحی معیوب در باتری‌های ساخته شده توسط Sanyo به اشتراک گذاشتند. نواقص کیفی محصول خطرات احتمالی ایمنی را ایجاد می‌کند.

در این مقاله سه مشارکت اصلی وجود دارد. اول، کیفیت محصول، عدم بهره‌مندی یا ضرر مصرف‌کننده و مسئولیت محصول در تقاضای محصول تاثیر می‌گذارد. سطح کیفیت محصول، مقدار تولید و قیمت عمده فروشی به‌صورت درونزا توسط اعضای زنجیره تأمین تعیین می‌شود. دوم، به‌جای مدلسازی تاثیر تصمیمات کیفیت بر روی تقاضا به‌عنوان پارامتر برون‌زا، این مقاله تاثیر جبران/هزینه مسئولیت را بر روی سود شرکت‌ها و مصرف‌کنندگان مدل‌سازی می‌کند و با تسهیم هزینه مسئولیت ULQ در بین اعضای زنجیره، بهبود کیفیت در ساختارهای مختلف رهبری کانال بررسی می‌شود. سوم، یک قرارداد جدید (QD-QICS) پیشنهاد می‌شود تا  زنجیره تأمین را هم در ساختار MS و هم در ساختارهای RS هماهنگ کند، و ضرورت تسهیم هزینه بهبود کیفیت در قرارداد هماهنگی  (QD-QICS)  نشان می‌دهد. قرارداد QD-QIC به عنوان یک هدف برای هماهنگی زنجیره تأمین تلقی می‌شود، این به تلاش بالادستی بستگی دارد. همچنین، به دلیل وجود اختلاف نظرهای سود در تعادل در ساختار MS و RS، قدرت چانه‌زنی نسبی (یا صبر) بین M و R به‌طور منحصر به‌فرد مؤلفه QD را تعیین می‌کند و هیچ تاثیری در جزء QICS ندارد.

مرور ادبیات:

این مقاله سه جریان ادبیات بررسی می‌کند، که شامل: (1) چگونگی طراحی قراردادهای تسهیم هزینه با ایجاد انگیزه لازم در اعضای زنجیره برای بهبود کیفیت، (2) تاثیر ساختار مختلف رهبری کانال بر تصمیمات کیفیت اعضای زنجیره تامین و (3) در نهایت به‌منظور ایجاد هماهنگی در تصمیمات کمی و کیفی در زنجیره های تأمین، به توسعه قراردادها اختصاص یافته است.

نوآوری:

• اعضای زنجیره تامین می‌توانند قرارداد قیمت عمده‌فروشی درون‌زا را برای معامله محصولات اتخاذ کنند. همچنین مصرف‌کنندگان به خرابی محصول واکنش منفی و به جبران خسارت با توجه به قوانین مسئولیت محصول واکنش مثبت نشان می‌دهند.
• این مقاله تاثیر مسئولیت محصول، جبران خسارت ناشی مسئولیت و هزینه مسئولیت را بر توابع سود مصرف‌کنندگان و شرکت‌ها بررسی می‌کند. بنابراین، در مدل زنجیره تأمین دو سطحی، تاثیر تسهیم هزینه مسئولیت محصول در انتخاب کیفیت را در ساختار مختلف رهبری کانال را بررسی می‌کند.
• برای هماهنگی زنجیره تامین در ساختار مختلف رهبری کانال، قرارداد ابتکاری ترکیبی از مولفه‌ تخفیف مقداری و مولفه تسهیم هزینه بهبود کیفیت (QD-QICS) پیشنهاد شده است.
• قراردادهای QD-QICS، زنجیره تأمین غیرمتمرکز را با تصمیمات مربوط به کیفیت و تسهیم هزینه مسئولیت تحت ساختار MS هماهنگ می‌کنند.

مدل ارائه شده:

این مقاله یک زنجیره تامین دوسطحی غیر متمرکز را که شامل یک تولیدکننده بالادست (M) و یک خرده‌فروش پایین‌دست (R) مورد بررسی قرار می‌دهد. M برای بهبود کیفیت محصول خود سرمایه‌گذاری کرده و قیمت عمده‌فروشی را تعیین می‌کند، سپس R محصول را از M خریداری می‌کند و در بازار نهایی به مصرف‌کنندگان می‌فروشد.

این محصول یک تجربه فرض می‌شود، بنابراین حالت‌های با کیفیت واقعی (بالا و پایین) نمی‌توانند توسط M ، R یا مصرف کنندگان قبل از فروش محصول مشاهده شوند. تتا و بتا متغیر باینری هستند که به‌ترتیب سطح کیفیت و امکان تعمیر محصول کیفیت پایین، D ضرر هر واحد محصول کم کیفیت (مشرط به عدم تعمیر محصول با کیفیت پایین)، q تقاضای مشتری در بازار نهایی، c هزینه تعمیر هر واحد محصول کم کیفیت در بازه 0,D]) و L جبران خسارت مورد انتظار برای هر واحد کالا با کیفیت پایین (مشرط به عدم تعمیر محصول با کیفیت پایین) را نشان می‌دهند.

فرمول زیر هزینه مسئولیت ULQ را نشان می‌دهد. درصورت تعمیر محصول بتا برابر یک و در غیر این صورت بتا برابر صفر که بیانگر جبران خسارت محصول کیفیت پایین است.

فرمول زیر ضرر خالص مشتری برای خرید هر واحد محصول بی کیفیت را نشان می‌دهد.

شکل زیر، جدول زمانی مدل را در دو ساختار تولیدکننده-رهبر (MS) خرده‌فروش-رهبر (RS) نشان می‌دهد.

در ساختار MS به‌ترتیب، M سطح کیفی و قیمت عمده فروشی w در زمان (t=1) و R حاشیه قیمت خرده‌فروشی m=w-p)) در زمان(t=2) تعیین می‌کنند. سپس در زمان (t=3) مصرف‌کنندگان نسبت به خریدن یا نخریدن محصول تصمیم می‌گیرند، که پس از خرید محصول کیفیت واقعی محصول مشخص می‌شود. در صورت کیفیت پایین محصول M و R (هماهنگ) محصولات را تعمیر می‌کنند که سهم (بتا) از محصولات کیفیت پایین فروخته شده به محصولات باکیفیت تبدیل می‌شوند (t=4). سرانجام محصولات با کیفیت پایین و تعمیر نشده باعث حادثه ناشی از نقص محصول برای مصرف‌کننده خود شده و بدین ترتیب ضرر ((D و جبران خسارت (L) تحقق می‌یابد.

• ساختار متمرکز

در ساختار متمرکز پس از مشخص شدن p و تتا توسط تصمیم‌گیرنده، سعی در بیشینه کردن سود کل زنجیره تامین دارد، که در فرمول زیر نشان داده شده است.

• ساختار غیرمتمرکز

در ساختار غیرمتمرکز مدل در دو ساختار (MS و RS) مورد بررسی قرار می‌گیرد. در ساختار MS، رهبر M می‌تواند با افزایش قیمت عمده‌فروشی، سهم بالاتری از هزینه مسئولیت ULQ را به R منتقل کند، در حالی که در ساختار RS ابتدا R حاشیه قیمت خود (m) (t=1) و پس از آن تولیدکننده قیمت عمده‌فروشی (w) و سطح کیفیت (تتا) را را تعیین می‌کنند، در نتیجه تولیدکننده با سطح بالاتری از کیفیت محصول پاسخ می‌دهد. در ساختار MS سود M و در ساختار RS سود R بیشتر است.

توابع سود مورد انتظار R و M در زیر آمده است.

K راندمان بهبود کیفیت و t سهم M در هزینه مسئولیت ULQ و (1-تتا)x هزینه مسئولیت ULQ را نشان می‌دهند. در تابع سود M،  سهم هزینه مسئولیت ULQ تولیدکننده (M) و هزینه بهبود کیفیت از درآمد حاصل از فروش کسر می‌شود. در تابع سود R، قیمت عمده‌فروشی محصولات و سهم هزینه مسئولیت ULQ خرده‌فروش (R) از درآمد حاصل از فروش کسر می‌شود. همچنین در فرمول فوق، ضرر ناشی از محصول بی‌کیفیت، قیمت‌عمده فروشی و حاشیه خرده‌فروش که بر تقاضای مصرف‌کننده (q) تاثیر می‌گذارند را نشان می‌دهد.

• هماهنگی

با توجه به اینکه قرارداد تسهیم هزینه مسئولیت به تنهایی نمی‌تواند زنجیره تامین در ساختار MS و RS هماهنگ کند، در این بخش یک قرارداد معرفی می‌شود، که ترکیبی از مولفه تخفیف مقداری (QD) و مولفه تسهیم هزینه بهبود کیفیت محصول (QICS) می‌باشد (به طور خلاصه، قرارداد QD-QICS). قرارداد QD-QICS زنجیره تأمین غیر متمرکز را به طور مؤثر هماهنگ می‌کند. همچنین در ادامه از مدل چانه‌زنی نش استفاده می‌کند تا چگونگی قدرت چانه‌زنی نسبی (یا صبر) M و R برای انتخاب یک قرارداد QD-QICS خاص برای رسیدن به هماهنگی را مشخص کند.

فرمول‌های زیر به ترتیب سود خرده‌فروش و تولیدکننده را در قرارداد QICS نشان می‌دهد.

در فرمول فوق، اتا تسهیم هزینه بهبود کیفیت توسط R و فی میزان تخفیف در قرارداد تخفیف مقداری را نشان می‌دهند. پارامترهای W و فی بر حاشیه قیمت خرده‌فروشی (m) تاثیر می‌گذارد، همچنین پارامترهای ,W فی  انگیزه M را برای بهبود کیفیت محصول تعیین می‌کند.

نتیجه‌گیری:

با مشاهدات موجود در دنیای واقعی مبنی بر این که شرکت‌های زنجیره تأمین از مقررات مربوط به مسئولیت محصول پیروی می‌کنند و هزینه‌‌ مسئولیت ناشی از کیفیت پایین محصول را به اشتراک می‌گذارند، در این مقاله کیفیت محصول، ضرر مصرف‌کننده و مسئولیت محصول ULQ را در یک تابع تقاضای بازار قرار می‌دهد و یک مدل زنجیره تأمین دو سطحی با تصمیمات کیفیت و قیمت‎گذاری، در دو ساختار مختلف رهبری کانال (MS و RS) بررسی می‌شود.

• ساختار رهبری کانال تاثیر قابل توجه‌ای در انگیزه M برای بهبود کیفیت محصول خود دارد. M در ساختار MS می‌تواند با تعیین قیمت عمده‌فروشی بالا هزینه مسئولیت ULQ کاملا به R منتقل کند، که باعث می‌شود تصمیم کیفیت M مستقل از تخصیص هزینه مسئولیت باشد. از طرف دیگر، R در ساختار RS از حاشیه خرده‌فروشی کمتری استفاده می‌کند، بنابراین با افزایش تقاضا، انگیزه لازم برای افزایش کیفیت محصول در M ایجاد می‌شود.
• در ساختار RS هنگامی که M هزینه مسئولیت ULQ بیشتری داشته باشد، کیفیت محصول و میزان تولید افزایش می‌یابد که به نفع کل زنجیره تامین است. از طرف دیگر، در ساختار MS تصمیمات و سود حاصل در حالت تعادل مستقل از تخصیص هزینه مسئولیت ULQ بین R و M است.
• تسهیم هزینه مسئولیت  ULQبه تنهایی نمی‌تواند زنجیره تامین متمرکز را (با صرف‌نظر از ساختار رهبری کانال) هماهنگ کند. بنابراین، قرارداد QD-QICS برای هماهنگی در ساختار MS و RS پیشنهاد می‌شود، که مولفه QICS ضروری و مستقل از QD است، که قیمت عمده‌فروشی بالاتر از هزینه نهایی تولید است.
• برای ایجاد سطح کیفی بالاتر محصول از طریق تخصیص هزینه مسئولیت ULQ باید ساختار رهبری کانال و تصمیمات مربوط به قیمت‌گذاری و کیفیت همزمان در نظر گرفته شوند. همچنین در ساختار RS زمانی که هزینه مسئولیت ULQ از R به  M منتقل شود، نتیجه برد-برد حاصل می‌شود. اما ساختار RS لزوما از نظر سود زنجیره تامین بر ساختار MS حاکم نیست.
• در ساختار MS، هم عملکرد کیفیت و هم عملکرد اقتصادی پایین‌تر از زنجیره تأمین متمرکز است. علاوه بر این، تخصیص هزینه مسئولیت ULQ در ساختار MS هیچ نقشی در بهبود بهره‌وری زنجیره تامین غیرمتمرکز ندارد. در صورتی که هزینه مسئولیت ULQ از R به M منتقل شود، به نفع کل اعضای زنجیره تامین است. به‌طور کلی ساختار غیرمتمرکز در RS بدتر از ساختار متمرکز عمل می‌کند.

نتایج فوق تا حدی، تاثیر تخصیص هزینه مسئولیت محصول و ساختار رهبری کانال بر تصمیمات مربوط به کیفیت و سودآوری اعضا و کل زنجیره تامین را نشان می‌دهند.