زنجیره تامین دارو - قسمت هشتم

زنجیره سرد در صنعت دارو

در این قسمت قصد داریم نگاهی به زنجیره سرد در صنعت دارو داشته باشیم. برخی داروها همواره باید در دمای خاصی نگهداری شوند که اصطلاحاً به آن‌ها داروهای یخچالی گفته می‌شود. دمای معمول برای نگهداری این اقلام معمولاً 2 تا 8 درجه سانتی‌گراد می‌باشد. علاوه بر این، بسیاری از واکسن‌ها و داروهای بیولوژیک نیز نسبت به تغییرات دما حساس بوده و باید همواره تحت کنترل دمایی باشند. به زنجیره تأمین موردنیاز برای 

  کالاهایی که می‌بایست همواره از نظر دمایی تحت کنترل باشند اصطلاحاً زنجیره سرد (cold chain) گفته می‌شود. زنجیره سرد علاوه بر صنعت دارو در صنعت مواد غذایی (گوشت، مرغ و ...) نیز رایج می‌باشد. در زنجیره سرد، کلی مراحل تولید، توزیع و نگهداری می‌بایست تحت کنترل دمایی موردنیاز برای محصول مورد نظر صورت گیرد. به‌عنوان‌مثال، در روش‌های بهینه انبارداری (GSP) ارائه شده توسط سازمان غذا و دارو ذکر شده است که انبارهای نگهداری دارو باید از نظر درجه حرارت به بخش‌های زیر تقسیم‌بندی شوند:

·        فریزر با برودت 10- تا 20- درجه سانتی‌گراد برای بعضی از داروهای خاص مانند داروهای بیولوژیک و واکسن‌ها

·        سردخانه (cold place) با دمای بین 2 تا 8 درجه سانتی‌گراد

·        انبار خنک (cool place) با دمای بین 8 تا 15 درجه سانتی‌گراد

·        انبار معمولی (temperature room) با درجه حرارت بین 15 تا 25 درجه سانتی‌گراد

همچنین در توزیع دارو حتماً دمای محل نگهداری دارو طی فرآیند حمل باید در هر لحظه ثبت شود. در ماشین‌های توزیع دارو یخچال کوچکی وجود دارد که داروهای یخچالی را در آن قسمت قرار می‌دهند. با توجه به حساسیت دارو و ارتباط مستقیم آن با سلامت جامعه چنین کنترل‌های سخت‌گیرانه در کلیه مراحل این زنجیره ضروری به نظر می‌رسد. درصورتی‌که این داروها بدون توجه به کنترل دمایی مناسب به دست بیماران برسند اثرات درمانی آن‌ها از بین رفته و حتی ممکن است سلامتی بیماران را به خطر بیندازند. روش‌های مختلفی جهت کنترل دمای واکسن‌ها و داروهای یخچالی وجود دارد که در قسمت‌های آتی به آن‌ها خواهیم پرداخت. عدم توجه به شرایط خاص تولید، توزیع و نگهداری این داروها نه‌تنها موجب آسیب به بیماران شده، بلکه شهرت و اعتبار اعضای زنجیره را نیز زیر سؤال می‌برد. علاوه بر این در بسیاری از کشورها، جریمه‌هایی برای عدم رعایت قوانین و مقررات این بخش در نظر گرفته شده است.

به‌منظور روشن‌تر شدن اهمیت زنجیره سرد و لجستیک آن شاید بد نباشد نگاهی به آمار و ارقام موجود در این حوزه بیندازیم. در سال 2009، پنج دارو از ده داروی پرفروش جهان از جمله داروهایی بوده‌اند که از طریق زنجیره سرد تأمین و عرضه می‌شوند. نشریه pharmaceutical commerce نیز اخیراً اطلاعات جالبی از لجستیک این بخش ارائه کرده است. در این نشریه از لجستیک زنجیره سرد دارویی به‌عنوان صنعتی 10 بیلیون دلاری نام برده شده است که انتظار می‌رود سهم آن تا سال 2019 به 13 بیلیون دلار برسد. علاوه بر این، به گفته سردبیر این نشریه، طبق پیش‌بینی‌های مختلف بازار دارو تا سال 2019 انتظار می‌رود فروش سالانه داروها به‌طورکلی سالانه تقریباً 5 درصد افزایش داشته باشد. این در حالی است که میزان افزایش فروش محصولات زنجیره سرد انتظار می‌رود سالانه 9 درصد افزایش داشته باشد.

این‌ها همه اهمیت روزافزون زنجیره سرد و لجستیک آن را نشان می‌دهد که به نظر می‌رسد حوزه پژوهشی مناسبی برای علاقه‌مندان به حوزه لجستیک و زنجیره تأمین باشد. با توجه به کنترل دمایی داروها در زنجیره سرد نیاز است تا تصمیم‌گیری‌ها با توجه به شرایط خاص این زنجیره اتخاذ شود. هنگام انبارداری و نگهداری این داروها با یخچال‌هایی مواجه می‌شویم که ظرفیت محدودی دارند. علاوه بر این، هزینه نگهداری این داروها در یخچال‌ها بیشتر از سایر کالاها می‌باشد. در توزیع این داروها نیز محفظه یخچالی ماشین‌ها ظرفیت محدودی داشته و مهم‌تر از آن نیاز است تا هر چه سریع‌تر این داروها به مقصد برسند تا کیفیت آن‌ها کاهش پیدا نکند.  در مسیریابی وسایل نقلیه شاید بهتر باشد این نکته را مد نظر قرار دهیم که سفارشات مشتریانی که داروهای یخچالی نیاز دارند هرچه سریع‌تر به دست آن‌ها برسد. این‌ها تنها بخشی از مواردی است که نیاز به بازبینی در تصمیم‌گیری‌های زنجیره سرد دارویی را نشان می‌دهد.

فکر می‌کنم برای خوانندگان عزیز جالب باشد که علاوه بر زنجیره سرد، اصطلاحی به نام زنجیره گرم نیز در حوزه مدیریت زنجیره تأمین وجود دارد. زنجیره گرم در ارتباط با زنجیره تأمین موجودات زنده همچون مرغ بکار می‌رود. به اجزا و مراحل زنجیره تأمین موجودات زنده تا قبل از ذبح اصطلاحاً زنجیره گرم و به مراحل بعد از آن که می‌بایست حمل و نگهداری تحت کنترل دمایی انجام شود اصطلاحاً زنجیره سرد گفته می‌شود.

پی‌نوشت یک: به‌منظور دسترسی آسان‌تر به این سلسله مطالب، ازاین‌پس خوانندگان عزیز می‌توانند به بخش زنجیره تامین دارو مراجعه نمایند.

محمدرضا نعمت الهی ([e-mail])