زنجیره تامین خون - قسمت سوم

در قسمت اول به معرفی خون و ویژگی های خاص آن و در قسمت دوم به انواع محصولات خونی و کاربردهای آن پرداخته شد. در این قسمت به گروه های خونی و انتقال خون مابین این گروه ها می پردازیم.

گروه­های خونی روشی برای تقسیم­بندی خون­ها بر پایه وجود یا نبود پادگن (آنتی­ژن)های موروثی خاصی روی سطح گلبول­های قرمز خون است. بر اساس مهم­ترین این تقسیم­بندی ها، خون انسان به چهار دسته AB,O,A,B و بر اساس تقسیم­بندی دیگری به گروه­های مثبت و منفی تقسیم می­شود.

 

انواع گروه های خونی

در سال 1901 میلادی کارل لاند اشتاینر، ایمونولوژیست آلمانی برای نخستین بار، وجود آنتی ژن­های گروه خونی بر روی گلبول­های قرمز و نیز آنتی بادی­هایی علیه همان آنتی ژن­ها را در سرم انسان ثابت نمود. لاند شتاینر، ابتدا گلبول­های قرمز را از سرم جدا کرد و سپس به مطالعه نتایج حاصل از مخلوط کردن سرم و گلبول­های قرمز افراد مختلف پرداخت. وی دریافت که سرم بعضی از افراد قادر به واکنش و ایجاد انعقاد گلبول­های قرمز برخی دیگر از افراد می­باشد، اما بر روی گلبول­های قرمز همه افراد موثر نیست. در تجزیه و تحلیل نتایج، او فهمید که می­توان افراد را از نظر گروه­های خونی به گرو های زیر تقسیم­بندی نمود:

گروه خونی A: آنتی ژن نوع A را در سطح گلبول قرمز خود دارند و و در پلاسمای خونشان نیز آنتی کور B (ضد آنتی ژن B) را دارا هستند.

گروه خونی B: آنتی ژن نوع B را در سطح گلبول قرمز خود دارند و و در پلاسمای خونشان نیز آنتی کور A (ضد آنتی ژن A) را دارا هستند.

گروه خونی AB: آنتی ژن نوع B و A را در سطح گلبول قرمز خود دارند و و در پلاسمای خونشان نیز هیچ یک از آنتی کورها را ندارند.

گروه خونی O: هیچ یک از آنتی ژن­ها را در سطح گلبول قرمز خود ندارند ولی هر دو آنتی کور را دارا هستند.

هریک از این هشت گروه خونی دارای نسبت های مختلفی در جمعیت می باشند. بطور مثال در انگلستان نسبت AB منفی به O مثبت 37 به یک می باشد در حالی که همین نسبت در کلمبیا 56 به 0.3 است. از آنجا که برخی از انواع خون نادر می باشند اغلب امکان استفاده از جایگزین برای آنها وجود دارد. با این حال محدودیت و فرآیندهای خاصی باید یر روی آنها اعمال شود.

انتقال خون

انتقال خون از فردی به فرد دیگر همیشه امکان پذیر نیست. به طور مثال افراد با گروه خونی A دارای پادگن نوع A هستن و در مواجهه با گروه خونی B واکنش نشان می­دهند. (این واکنش اغلب همولیز سریع گلبول های قرمز می باشد) موجه بودن انتقال بین گروه های خونی در شکل زیر نشان داده شده است.

سیستم RH

در سال 1941، لاندشتاینر و وینر نشان دادند آنتی­بادی­هایی که علیه گلبول­های قرمز میمون رزوس تولید می­گردد، قادرند با گلبول های قرمز 85 درصد از جمعیت انسان واکنش دهند و موجب رسوب آن شوند. این آنتی بادی­ها علیه مولکولی که RH نامیده شده، به وجود می­آمدند و افرادی را که واجد این مولکول بودند R مثبت نام گرفتند و به 15 درصد بقیه که فاقد این مولکول بودند، افراد RH منفی اطلاق گردید. آنتی­بادی­های طبیعی علیه آنتی ژن­های RH در بدن تولید نمی­شوند. بنابر این نحوه انتقال­پذیری گروه­های خونی بین افراد بصورت جدول زیر خواهد بود.

درصد گروه های خونی بین مردم

در میان جمعیت مردم جهان در حدود 42 درصد گروه خونی A، حدود 9 درصد گروه خونی AB و 42 درصد گروه خونی O را دارا هستند. با این وجود لزم به ذکر است که یک آنتی ژن گروه خونی هیچگاه نمی­تواند به همراه آنتی­بادی ضد خود ئر بدن یک فرد وجود داشته باشد زیرا در آن صورت وقوع همولیز، گردش خون را مختل نموده و گلبول های فرد تخریب می­شود. گروه­های خونی O، A، B، AB نمایانگر فتوتیپ گلبول های قرمز یک فرد است که مطابق با یک سیستم ساده که متشکل از یک ژن 3 اللی A، B و O می­باشد به ارث می­رسند.

طی گزارش سازمان انتقال خون ایران، کمتر از 11 درصد مردم گروه خونی منفی دارند و AB منفی نایاب­ترین گروه خونی در کشور است. از مجموع خون­های اهدایی در سالهای اخیر معمولا گروه خونی AB منفی کمتر از یک درصد بوده است. این سازمان گروه خونی A مثبت را 23 درصد، A منفی سه درصد، B مثبت 22 درصد، B منفی 2.5 درصد، AB مثبت سه درصد، O مثبت 33.5 درصد و O منفی 4 درصد از مجموع خون­های اهدایی طی این مدت عنوان کرد. در ایران نیاز به همه گروه­های خونی منفی به ویژه AB منفی به دلیل نایاب بودنش زیاد است.

در گزارش بعدی به مدیریت زنجیره تامین خون و اجزای این زنجیره پرداخته خواهد شد.

محمدرضا قطره سامانی  ([e-mail])