زنجیره تامین دارو - قسمت یازدهم

وجه تمایز زنجیره تأمین دارو

پیش نوشت: در قسمت‌های قبل با زنجیره تأمین دارو و بخش‌ها مختلف و چالش‌های آن تا حدودی آشنا شدیم. دانشجویان رشته های مهندسی همچون مهندسی صنایع هنگام پژوهش در حوزه زنجیره تأمین دارو و تعریف موضوع پایان‌نامه در این حوزه با چند سؤال اساسی مواجه هستند. مثلاً:

·        زنجیره تأمین دارو چه ویژگی‌هایی دارد که آن را از زنجیره تأمین سایر کالاها متمایز می‌کند؟

·        آیا موضوعی که برای موضوع پایان‌نامه تعریف کرده‌ام واقعاً خاص زنجیره تأمین دارو است؟

امیدواریم مطالب ارائه شده در این قسمت بتواند به پاسخ‌دهی به سؤالات فوق و کمک به دانشجویان جهت پژوهش در حوزه دارو کمک نماید. 

اصل مطلب: دارو را می‌توان کالایی استراتژیک دانست. کالایی که با سلامت مردم و جامعه در ارتباط است و کوچک‌ترین اختلال در زنجیره تأمین آن می‌تواند جامعه را با بحران روبه‌رو کند. بنابراین عرضه و توزیع داروها به مقدار مناسب، در زمان مناسب و در مکان مناسب از جمله مهم‌ترین نکاتی است که هنگام مدیریت این زنجیره می‌بایست در نظر گرفت. کمبود دارو می‌تواند موجب از دست رفتن جان انسان‌ها شود و موجودی بیش از حد آن موجب شایعه در جامعه! و شاید به همین علت است که بسیاری از دولت‌ها ترجیح می‌دهند مستقیماً با قانون‌گذاری‌ها و اعمال قوانین و مقررات این حوزه را تحت نظر داشته باشند. کشور ما هم از این قاعده مستثنا نیست. در ایران، قیمت‌های فروش دارو برای واردکنندگان، تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و خرده‌فروشان که داروخانه‌ها و مراکز درمانی باشند همه و همه مستقیماً توسط وزارت بهداشت تعیین می‌گردد. بنابراین به نظر می رسد در این شرایط دیگر بحث قیمت‌گذاری توسط اعضای زنجیره و رقابت از طریق قیمت‌گذاری مطرح نیست.

همچنین دارو کالایی است با عمر قفسه‌ای ثابت و مشخص. شاید با خود فکر کنید که بسیاری از کالاهای دیگر هم تاریخ انقضا دارند! درست است اما اهمیت این موضوع در مورد دارو بسیار بیشتر از سایر کالاها می‌باشد. داروخانه‌ها از قبول دارویی که 6 ماه کمتر به تاریخ انقضای آن مانده باشد خودداری می‌کنند و مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی اقتضا می‌کند که تا حد امکان از گذشتن تاریخ انقضا داروها در سیستم جلوگیری شود. در قسمت‌های بعدی به‌طور مجزا در ارتباط با مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی مربوط به داروهای تاریخ انقضا گذشته صحبت خواهیم کرد.

زنجیره تأمین سرد و حمل و نگهداری داروها در دمای مشخص نیز از جمله مسائل مورد توجه در زنجیره تأمین دارو می‌باشد. در ماشین‌های حمل دارو، یخچالی با ظرفیت محدود وجود دارد که از آن برای حمل داروهای یخچالی استفاده می‌شود. همچنین در انبارهای کارخانجات اتاق‌های سردی وجود دارند که از آن‌ها برای نگهداری داروها استفاده می‌شود. در این قسمت به‌طور کامل در ارتباط با زنجیره تأمین سرد و ویژگی‌های آن صحبت کردیم.

شرکت‌های توزیع‌کننده دارو برای طراحی شبکه و توزیع دارو نیز با محدودیت‌هایی مواجه هستند. شرکت‌های توزیع‌کننده موظف هستند حداکثر هر 14 روز یک بار داروخانه‌ها را بازدید کرده و سفارشات آن‌ها را دریافت کنند. همچنین فاصله بین دریافت و تحویل سفارش نباید از 48 ساعت تجاوز نماید. شرکت‌های پخش سراسری نیز می‌بایست پس از تأسیس شبکه توزیع خود را هر سال گسترده‌تر کرده و پس از 5 سال کل محدوده مورد نظر را پوشش دهند. در جدول زیر می توانید الزامات پوشش دهی شبکه های توزیع سراسری را مشاهده نمایید.

نکاتی که تا اینجا مطرح شد مربوط به مرحله تولید رسمی دارو تا مرحله تحویل دارو به مشتریان می‌باشد. لازم به ذکر است که صنعت دارو در مرحله تحقیق و توسعه و معرفی محصول جدید نیز با صنایع دیگر متفاوت است. برخی از شرکت‌ها تنها به تحقیق و توسعه داروهای جدید می‌پردازند. متوسط زمان مورد نیاز جهت توسعه یک داروی جدید 12 الی 15 سال بوده و سرمایه‌گذاری زیادی در این مرحله لازم است. ضمن اینکه احتمال موفقیت محصول در مرحله توسعه معمولاً پایین می‌باشد. بنابراین تحقیق و توسعه دارو را می‌توان سرمایه‌گذاری طولانی مدت با ریسک بالا در نظر گرفت. همچنین با وجود اینکه تولید برخی از داروها از نظر اقتصادی به‌صرفه نمی‌باشد اما شرکت‌های بزرگ تولید دارو با توجه به الزاماتی که وجود دارد مجبور به تولید آن داروها هست. به نظر می رسد در نظر گرفتن شرایط و ویژگی های ذکر شده بتواند تا حدی مسئله را به شرایط واقعی در زنجیره تامین دارو نزدیک تر نماید.

پی‌نوشت: به‌منظور دسترسی آسان‌تر به این سلسله مطالب، ازاین‌پس خوانندگان عزیز می‌توانند به بخش زنجیره تأمین دارو در وبلاگ مراجعه نمایند.

محمدرضا نعمت الهی ([e-mail])