زنجیره تامین خون - قسمت اول

در راستای آشنایی بیشتر دانشجویان رشته مهندسی صنایع با مدیریت زنجیره تامین خون و موضوعات قابل تعریف در این حوزه، سلسله گزارشاتی در این  زمینه هر هفته در این وبلاگ منتشر می شود.

به طور کلی خون یکی از کالاهای حیاتی در حوزه سلامت و بهداشت می­باشد که امروزه علیرغم پیشرفت­های قابل توجه در حوزه پزشکی، هنوز جایگزین مناسبی برای این کالای حیاتی یافت نشده است. به طور میانگین از هر سه نفر، یک نفر در طول زندگی احتیاج به تزریق خون و فرآورده­های خونی پیدا می‌کند و در هر ثانیه یک نفر از ساکنان کره زمین از همه سنین و تمام نژاد­ها برای ادامه حیات به انتقال خون نیاز دارند. از جمله موارد مصرف متعدد خون می­توان عمل‌های جراحی (جراحی نوزادان، پیوند اعضا، زایمان، جراحی قلب باز و ...)، درمان سوختگی، شیمی درمانی، بیماران تالاسمی، هموفیلی و بیماران دیالیزی را نام برد.

خون انسان یک منبع کمیاب است که فقط به وسیله خود انسان تولید می­شود و در حال حاضر هیچ محصول یا فرایند شیمیایی دیگری نیست که به عنوان جایگزین آن مورد استفاده قرار گیرد. تأمین خون سالم و کافی مورد نیاز بیمارستان ها و مدیریت آن در شرایط عادی و بحرانی چالشی است که سیستم سلامت دولت­ها همیشه با آن مواجه هستند. نیاز به اهداکنندگان خون و فرآورده‌های آن همیشه وجود خواهد داشت، در حالی که عرضه آن از سوی اهداکنندگان تا حدودی نامنظم، و تقاضا برای فرآورده‌های خونی اغلب تصادفی است.

با توجه به تقاضای بیمارستان­ها در شرایط عادی و بخصوص بحرانی، مهم ترین موضوعی که مطرح می‌شود، تأمین خون کافی و سالم است. مدیریت خون از نگرانی­های خاص برای نژاد بشر بوده و از این رو جمع­آوری و مدیریت توزیع خون، که در قالب مدیریت زنجیره تامین خون مطرح است، نیازمند مدیریت و برنامه­ریزی دقیق می­باشد. زیرا همانطور که گفته شد این زنجیره با زنجیره تامین کالای عادی متفاوت است زیرا که عرضه خون نسبتا نامنظم و غیرقطعی بوده و تقاضا نیز برای این محصول غیرقطعی است، به همین دلیل انطباق عرضه و و تقاضا به شیوه­ای کارآمد، کاری پیچیده بوده و نیازمند برنامه­ریزی دقیق و جامع است. اگرچه پیشرفتهای تکنولوژیکی در زمینه­ی جایگزینی برای محصولات خون صورت گرفته است، اما نیاز به اهدای خون و محصولات مشتق شده از آن همیشه وجود خواهد داشت.

علاوه بر موارد فوق، محصولات خون فاسد شدنی نیز بوده و دارای عمر محدود می­باشند که این خود بر پیچیدگی انجام برنامه­ریزی­های مناسب می­افزاید. این امر موجب پیچیده­تر شدن اوضاع شده و کمبود آن منجر به هزینه­های بالا برای جامعه می­شود، چرا که می­تواند موجب افزایش میزان مرگ­و­میر شود. از سوی دیگر از آنجایی که اهدای خون حرکت نادری از اجتماع بوده و از طرفی اهداکننده باید بسته به نوع اهدا، بین دو عمل اهدای خون، مدت زمان مشخصی را سپری کند و اینکه خون­های منسوخ شده معمولا پذیرفته نمی­شوند، تنها درصد کمی (5%) از اهدا کنندگان واجد شرایط، خون اهدا می­کنند. بررسی­های انجام شده نشان می­دهد که تحقیقات این حوزه در سه سطح قابل تقسیم است. سطوح مذکور عبارتند از مدیریت زنجیره تامین خون، مدیریت جمع آوری و انتقال خون در مراکز اهدای خون و مدیریت موجودی خون در بیمارستان بطوریکه برخی از تحقیقات به هر سه سطح پرداخته و برخی صرفا بر یکی از سطوح ذکر شده تمرکز داشته­اند. منظور از سطح بیمارستان، بانک خون بیمارستان و سیاست­های تصمیم­گیری مرتبط با این سطح نظیر تعیین و کنترل سطح­های بهینه موجودی بوده و سطح مرکز اهدای خون شامل مواردی همچون سیاست­های توزیع و جمع­آوری و تخصیص خون به بیمارستان­ها است و در سطح زنجیره تامین، بهبود تمام زنجیره تامین خون مورد بررسی قرار می­گیرد.

در گزارش بعدی به تعاریف و مفاهیم موجود در این حوزه و انواع محصولات خونی و کاربردهای آن پرداخته خواهد شد.