بررسی مقالات مرتبط با زنجیره تأمین خون - بررسی مقاله پنجم

عنوان:

رقابت برای اهدای خون.

چکیده:

در این مقاله، یک مدل تئوری بازی‌ها برای رقابت در اهدای خون در میان سازمان‌های خدمات خونی ارائه شده‌است و هر سازمان به دنبال بیشینه کردن مطلوبیت معامله خود و به طور همزمان در حال رقابت با سازمان‌های دیگر در سطح خدماتی است که به اهداکنندگان ارائه می‌کند. این مدل، به فرم نامساوی‌های تغییراتی بازنویسی شده‌است و اثبات شده‌است که این نامساوی برقرار بوده و نتیجه‌گیری می‌شود که مفهوم تعادل نش بر مدل حاکم است. به‌علاوه، از روش ضرایب لاگرانژ استفاده شده‌است و با استفاده از این روش، حد بالا و پایین سطح کیفیت خدمات هر سازمان تعیین شده‌است. برای ارزیابی مدل نیز، مثال‌های عددی متنوعی ارائه شده‌است و نتایج حاصل از آن‌ها، تحلیل شده‌اند.    

مقدمه:

با توجه به عرضه و تقاضای خون، یک صنعت چند میلیارد دلاری به منظور تأمین محصولات خونی در بازار جهانی رشد و توسعه یافته است که پیش‌بینی می‌شود که ارزش آن تا سال 2020 به 41.9 میلیارد دلار خواهد رسید. کشور آمریکا بزرگترین بازار محصولات خونی در جهان است که سالانه حدود 21 میلیون واحد از محصولات خونی در این منطقه استفاده می‌شود. تزریق خون، بخشی جدایی‌ناپذیر از عمل‌های جراحی محسوب می‌شود و در درمان برخی بیماری‌های خاص، نقشی کلیدی ایفا می‌کند. حتی با وجود پیشرفت‌های تکنولوژی و رواج عمل‌های جراحی کم‌تهاجمی، به دلیل افزایش جمعیت افراد سالخورده در اکثر جوامع، تقاضای دائمی برای محصولات خونی در بیشتر کشورها وجود دارد و هم‌چنین، با توجه به فسادپذیری و عمر محدود محصولات خونی، وجود برنامه‌ای منظم برای تأمین خون و تسهیل فرآیند خونرسانی امری ضروری است.

تنها راه تأمین خون، اهدای خون است و خون، قابل تولید یا قابل جایگزینی با هیچ محصول دیگری نمی‌باشد. حدود 38 درصد از جمعیت کشور آمریکا، دارای شرایط اهدای خون هستند که با این وجود، کمتر از 10 درصد واجدین شرایط برای اهدای خون اقدام می‌کنند. در کشورهای در حال توسعه، نرخ اهدا حتی 15 برابر کمتر از این نرخ است و با این شرایط، حدود 70 کشور در جهان دارای نرخ اهدای کمتر از 1 درصد در سال 2006 بوده‌اند. بنابراین، در سراسر جهان نیاز به ترغیب مردم برای اهدای خون وجود دارد که حتی در بعضی موارد از پاداش‌های نقدی برای ترغیب مردم استفاده می‌شود. با علم به این که ترغیب به اهدای خون امری چالش برانگیز در سیستم بانک‌های خونی است، ولی حفظ اهداکنندگان و متقاعد کردن آن‌ها برای اهدای مجدد خون، مسئله‌ای اساسی و بسی دشوارتر از ترغیب آن‌ها به اهدای خون است. عواملی مانند میزان سهولت فرآیند خونگیری، رفتار پرسنل و کارکنان و مدت زمان انتظار در تصمیم‌گیری اهداکنندگان مؤثر هستند که در این مقاله، این عوامل با هم تجمیع شده و تحت عنوان مفهومی به نام کیفیت خدمات مرکز جمع‌آوری خون مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند.

در این مقاله، یک مدل تئوری بازی‌ها برای اهدای خون در میان مراکز و سازمان‌های خونی توسعه داده شده‌است که جواب حاصل ازآن، سطح مطلوب کیفیت خدمات در مراکز جمع‌آوری خون و مقدار خون دریافتی در این مراکز را تعیین می‌کند. به علاوه، جنبه‌های مالی، در قالب هزینه و درآمد، در سازمان‌های خدمات خونی که منجر به ایجاد رقابت در اهداکنندگان می‌شوند، در نظر گرفته شده‌اند.

ویژگی‌های اصلی مدل:

·         توسعه یک مدل تئوری بازی‌ها برای اهدای خون در سازمان‌های خدمات خونی.

·         در نظر گرفتن سطح کیفیت خدمات ارائه‌شده در هر سازمان خدمات خونی.

·         در نظر گرفتن مسئله در قالب تعادل نش.

·         استفاده از روش ضرایب لاگرانژ برای تعیین حدود بالا و پایین سطح کیفیت خدمات ارائه شده در هر سازمان.

بیان مسئله:

در این مقاله یک مدل تئوری بازی‌ها ارائه شده‌است که در آن سازمان‌های خدمات خونی برای اهدای خون رقابت می‌کنند. m سازمان‌ خونی وجود دارد که این سازمان‌ها، مسئول جمع‌آوری خون هستند که این خون‌ها پس از جمع‌آوری، آزمایش و فرآوری می‌شوند و سپس، در میان بیمارستان‌ها و سایر مراکز خدماتی توزیع می‌شوند. n منطقه نیز در نظر گرفته شده‌است که عملیات جمع‌آوری خون در این مناطق رخ می‌دهد و افق زمانی در این مدل، قابل تغییر است که در این مقاله، یک افق زمانی یک هفته‌ای یا یک ماهه مد نظر است. ساختار شبکه مذکور، در شکل زیر نشان داده شده‌است.

ساختار شبکه زنجیره تأمین خون ارائه‌شده 

در سازمان‌های خدمات خونی، سطح کیفیت خدماتی که این سازمان‌ها برای اهداکنندگان فراهم می‌کنند، به عنوان متغیر استراتژیک در نظر گرفته شده‌است. شایان ذکر است که سطح کیفیت خدمات سازمان‌ها، نقش مهمی در بر بازگشت اهداکنندگان برای اهدای مجدد خون دارد. مراکز جمع‌آوری خون می‌تواند ثابت یا سیار باشند. هم‌چنین، در این مدل، برای اهداکنندگان در قبال اهدای خون پاداش نقدی در نظر گرفته نشده‌است و حتی دریافت پول در ازای اهدای خون، در بیشتر کشورها غیرمجاز است. کیفیت خدمات ارائه‌شده در سازمان i و در منطقه j با Q_ij نشان داده می‌شود. سطح کیفیت یک سازمان تابع عواملی از قبیل پاکیزگی و بهداشت آن سازمان، مدت انتظار، ساعات کار سازمان، محل سازمان و طرز برخورد پرسنل سازمان با اهداکنندگان است که بر تصمیم اهداکنندگان مبنی بر مراجعه مجدد به آن سازمان تأثیر دارد. مراکز مختلف، حتی اگر تحت اداره یک سازمان خدمات خونی باشند، وابسته به وسعت و ابعاد آن مرکز، میزان منبع خونی موجود در آن مرکز و محل آن، دارای سطح کیفیت مختلف خواهند بود. به عنوان مثال، ممکن است مراجعه به یک مرکز خون ثابت در مقایسه با مرکز جمع‌آوری سیار، از سهولت بیشتری برخوردار بوده و سطح بالاتری از کیفیت را برای مراجعین فراهم کند. کیفیت خدمات در سازمان‌های خونی مختلف نیز با توجه به همین دلایل، متفاوت بوده و تجارب پرسنل نیز در این امر تأثیرگذار است. بنابراین، یک حد بالا و پایین برای سطح کیفیت خدمات در نظر گرفته می‌شود که این حد پایین طوری باید تعیین شود که حداقل انتظارات نهادهای نظارتی را برآورده کند و حد بالا نیز می‌تواند حداکثر کیفیت قابل وصول در یک سازمان باشد.

مجموعه متغیرهای استراتژیک برای هر سازمان خدمات خونی را با بردار Q_i و سطح خدمت برای همه سازمان‌ها با بردار Q نشان داده می‌شود. برای هر متغیر استراتژیک، حدود بالا و پایین به شکل زیر تعیین می‌شوند:

مجموعه موجه Kⁱ برای هر سازمان خدمات خونی به صورت زیر تعیین می‌شود:

و K که همه بازیکنان (سازمان‌های خدمات خونی) را شامل می‌شود، به صورت زیر محاسبه می‌شود:

اکنون، مطلوبیت معامله (transaction utility) برای هر سازمان خون تعریف می‌شود که وابسته به هزینه‌های جمع‌آوری خون در مناطق مختلف، سطح کیفیت خدمات و درآمد سازمان‌هاست و  هر سازمان به دنبال حداکثر ساختن مطلوبیت خود است.

سازمان i که که در منطقه j مستقر است، متحمل هزینه ĉ_ij برای جمع‌آوری خون می‌شود که

که این هزینه، وابسته به کیفیت خدمات در هر سازمان و نیز، کیفیت خدمات در سایر سازمان‌هاست و شامل هزینه توزیع خون نیز می‌شود. برخی از سازمان‌ها ممکن است وسیع‌تر بوده و دارای پرسنل بیشتر و باتجربه‌تر باشند و آسایش بیشتری برای اهداکنندگان فراهم کرده و زمان انتظار در این مراکز کمتر بوده و تمیزتر باشند که همه این عوامل در کیفیت خدماتی که این سازمان‌ها ارائه می‌کنند، تأثیرگذار است. هم‌چنین، سازمان‌های خونی ممکن است برای جذب متخصصان و سایر منابع رقابت کنند که این عامل، خود بر انعطاف‌پذیری مدل می‌افزاید.

هر سازمان خدمات خونی i، با توجه به سرویسی که برای مراجعین فراهم می‌کند، از مطلوبیتی برخوردار است که به صورت زیر نمایش داده می‌شود:

این مؤلفه از مطلوبیت معامله، نمایانگر یک مطلوبیت پولی است که بازتاب ارزش خدماتی است که یک سازمان برای جمع‌‌آوری خون در مناطق مختلف ارائه می‌کند.

به علاوه، هر سازمان حجمی از خون جمع‌آوری می‌کند که با P_ij نشان داده می‌شود که تابعی مقعر و مشتق‌پذیر پیوسته است. این تابع، نشان‌دهنده رقابت برای اهدای خون در میان سازمان‌ها بر اساس کیفیت خدمات ارائه‌شده توسط آن‌ها است. این پارامترها می‌توانند شامل پارامترهایی مرتبط با سطح اثربخشی سازمان و ترجیحات اهداکنندگان باشند. به عنوان مثال، انتظار می‌رود که اهداکنندگان مایل به اهدای خون در مراکز معتبر باشند. هم‌چنین، آن‌ها ترجیح می‌دهند که خون اهدایی آن‌ها در مناطق مجاورشان به مصرف برسد.

فرآیندهای انجام‌شده در هر سازمان و کیفیت آ‌ها متفاوت است و به همین دلیل، قیمت تعیین‌شده در این سازمان‌ها برای خون فرآوری‌شده متفاوت است و به‌همین دلیل، قیمت متوسطπ_i  برای هر واحد خونی در سازمان i در نظر گرفته شده‌است و متناسب با قیمت فرآیندهایی است که در طول جمع‌آوری خون انجام شده‌است و به صورت زیر محاسبه می‌شود:

اکنون، مسئله بهینه‌سازی که سازمان‌های خدمات خونی با آن‌ها مواجه هستند، تشکیل می‌شود. هر سازمان به دنبال حداکثر کردن مطلوبیت معامله خود است (U_i) که این مطلوبیت تابعی است از درآمدی که از توزیع واحدهای خونی عاید می‌شود، مطلوبیت پولی که سازمان‌ها از فراهم کردن خدمات خونی در مناطق مختلف به‌دست می‌آورند و هزینه‌های مرتبط با جمع‌آوری خون. این مسئله بهینه‌سازی به صورت زیر است: 

شرایط تعادل نش برای این بازی غیرهمکارانه (non-cooperative game) به صورتی است که در ادامه آمده‌است.

تعریف 1: تعادل نش برای اهدای خون.

سطح کیفیت خدمات Q^* زمانی تشکیل یک تعادل نش برای اهدای خون را می‌دهد، اگر برای هر سازمان خدمات خونی رابطه زیر برقرار باشد:

که

براساس این روابط، یک تعادل نش زمانی برقرار می‌شود که هیچ سازمانی نتواند مطلوبیت معامله خود را با تغییر سطح کیفیت خدمات خود بهبود دهد؛ در صورتی که سطح کیفیت خدمات سایر سازمان‌ها ثابت باشد.

سپس، قضیه زیر را خواهیم داشت.

قضیه 1: فرمول نامساوی‌های تغییراتی برای تعادل نش در اهدای خون.

سطح کیفیت خدمات Q^* مطابق تعریف 1، یک تعادل نش است، اگر و فقط اگر نامساوی تغییراتی زیر برقرار باشد:

 یا به طور معادل، نامساوی تغییراتی زیر برقرار باشد:

که این قضیه اثبات شده است و نتیجه‌گیری می‌شود که نامساوی تغییراتی برقرار بوده و سطح کیفیت خدمات، یک تعادل نش را تشکیل می‌دهد.

در ادامه، با استفاده از روش ضرایب لاگرانژ، فرمول‌هایی معادل برای نامساوی‌های تغییراتی ارائه شده‌است و هم‌چنین، حدود بالا و پایین سطح کیفیت خدمات برای هر سازمان، با استفاده از این روش محاسبه شده‌اند.

نتایج:

برای ارزیابی مدل پیشنهادی از مثال‌های عددی متنوعی استفاده شده‌است که معادله سطح کیفیت خدمات و ضرایب لاگرانژ برای هر کدام از مثال‌ها محاسبه شده و نتایج حاصل از آن‌ها تحلیل شده‌است. نتایج این مثال‌ها (شامل حجم خون‌های اهداشده، درآمد و هزینه هر سازمان، مولفه مطلوبیت پولی که نمایانگر مطلوبیت کیفیت خدمات ارائه‌شده است) بیانگر آن است که شدت رقابت‌ها در تعیین نتایج این مثال‌ها تأثیرگذار هستند. هم‌چنین، نتایج نشانگر آن است که افزایش رقابت‌ها، باعث افزایش سطح خدمات شده و فوایدی را برای اهداکنندگان به دنبال دارد. به‌علاوه، در هر سازمان با افزایش تعداد مراکز جمع‌آوری خون، مطلوبیت معامله متناظر با آن سازمان افزایش می‌یابد و نیز نتایج حاکی از آن است که سازمان‌هایی که عملکرد قابل‌قبولی دارند، از ثبات مالی برخوردار هستند و این امر در شرایط کنونی که سازمان‌ها با افزایش رقابت و بی‌ثباتی در میزان عرضه و تقاضا مواجه هستند، بسیار حائز اهمیت است.

هم‌چنین نتایج به‌دست آمده حاوی رهنمودهای مدیریتی مهمی برای سازمان‌هاست. در مناطق جمع‌آوری خون که سطح کیفیت خدمات پایین است، سازمان‌های خدمات خونی باید این شرایط را مورد ارزیابی قرار داده و عواملی مانند مدت انتظارهای طولانی و رفتار نامناسب پرسنل را که مسبب این قضیه هستند، شناسایی کنند و برای مقابله با این عوامل، باید تعابیری اندیشیده شود (مانند برنامه‌ریزی بهتر و آموزش کارکنان و پرسنل). البته، افزایش سطح خدمات هزینه‌هایی برای سازمان‌ها تحمیل خواهد کرد که توازن بین این دو مؤلفه، هزینه و سطح کیفیت خدمات، توسط مدل قابل مشاهده است. به‌علاوه، پیشنهاد می‌شود که سازمان‌ها در محل‌های جمع‌آوری خون از مراجعین نظرسنجی کرده و عوامل مهمی را که در مراجعه مجدد اهداکنندگان برای اهدای خون تأثیرگذار هستند، شناسایی کنند. سازمان‌های خدمات خونی به شدت تحت کنترل سازمان غذا و دارو هستند و پروتکل‌های سخت‌گیرانه‌ای بر این سازمان‌ها اعمال می‌شود تا از سلامت خون تأمین‌شده اطمینان حاصل شود. در این مقاله، علاوه بر تأکید بر معیارهای سلامت خون، بر جنبه‌های کیفیت خدمات ارائه‌شده توسط سازمان‌ها نیز تأکید شده‌است تا میزان خون عرضه‌شده تا حد امکان از ثبات نسبی برخوردار باشد.