زنجیره تامین دارو - قسمت پنجم

خرده‌فروشی و تحویل دارو به مشتریان

در شماره‌های قبلی نگاهی به مبحث تولید (قسمت سوم) و توزیع (قسمت چهارم) در زنجیره تأمین دارو داشتیم. در این شماره به‌طور دقیق‌تر به موضوع  خرده‌فروشی در صنعت دارو و تحویل دارو به مشتریان می‌پردازیم.  تحویل دارو به مشتریان را به تعبیری می‌توان آخرین مرحله از زنجیره ارزش دارو دانست. با عناوین مختلفی  به این بحث در کتاب‌ها و مقالات پرداخته شده است. در فصل 9 کتاب Pharmaceutical Systems که به این موضوع اختصاص دارد از عنوان "Drug retail distribution" استفاده شده است. در مقالات منتشر شده توسط IMS Health به‌طورمعمول از کلیدواژه  "Dispensing" جهت اشاره به این مرحله از زنجیره تأمین دارو استفاده می‌شود. محققان عزیز می‌توانند 

  از این کلیدواژه‌ها جهت جستجوی مطالب بیشتر در این حوزه استفاده نمایند.

اصل مطلب: پس از فراهم نمودن دارو توسط شرکت‌های تولیدی (و یا وارداتی) و توزیع آن‌ها توسط شرکت‌های توزیع‌کننده نیاز است تا این داروها به دست مصرف‌کنندگان نهایی یعنی بیماران برسند. رساندن داروی با کیفیت در زمان و مکان مناسب، مرحله نهایی در زنجیره ارزش دارو می‌باشد. این کار توسط خرده‌فروشان در زنجیره تأمین دارو انجام می‌شود. خرده‌فروشان اصلی در زنجیره تأمین دارو شامل داروخانه‌ها، بیمارستان‌ها و سایر مراکز بهداشتی و درمانی هستند. خرده‌فروشی در زنجیره تأمین دارو از چند نظر با زنجیره‌های تأمین دیگر تفاوت دارد. به‌عنوان‌مثال، جهت تأسیس داروخانه شرایط و ضوابط خاصی در ایران وجود دارد و متقاضیان می‌بایست مورد تأیید کمیسیون قانونی امور داروخانه‌ها قرار گیرند.  علاوه بر این، حضور مسئول فنی در داروخانه‌ها الزامی می‌باشد. شایان ذکر است مسئولیت داروخانه‌ها در زنجیره تأمین دارو تنها فراهم نمودن فیزیکی دارو نیست، بلکه داروخانه‌ها موظف‌اند تا اطلاعات مورد نیاز بیماران جهت مصرف دارو را نیز در اختیار آن‌ها قرار دهند. به همین جهت نظارت‌های خاصی بر عملکرد داروخانه‌ها وجود دارد.

هزینه‌های اداره داروخانه را می‌توان به دو بخش هزینه‌های ثابت و متغیر تقسیم‌بندی کرد. هزینه‌های ثابت شامل هزینه‌های تأسیسات، تسهیلات، تجهیزات و ... می‌باشد. هزینه‌های متغیر شامل هزینه‌های دریافت داروها، هزینه‌های ضایعات  ناشی از گذشتن تاریخ مصرف و یا آسیب دیدن داروها و هزینه‌های راکد سرمایه موجودی‌ها می‌باشد. البته هزینه‌های راه‌اندازی و اداره یک داروخانه در نقاط مختلف جغرافیایی متفاوت می‌باشد. به‌عنوان‌مثال ساختار هزینه‌های یک داروخانه در یک نقطه دورافتاده و یا روستایی کاملاً متفاوت با یک داروخانه در مراکز اصلی شهرها می‌باشد. اندازه کسب‌وکار داروخانه‌های روستایی معمولاً کوچک‌تر بوده و مشتریان آن‌ها معمولاً اندک هستند. همچنین توان مالی پرداخت بیماران در نقاط مختلف متفاوت می‌باشد. بااین‌حال با توجه به اینکه دارو یک کالای استراتژیک بوده و با سلامتی مردم در ارتباط است نیاز است تا داروهای موردنیاز بیماران در هر نقطه جغرافیایی و با هر توان مالی فراهم شود. این موضوع مرتبط با بحث عدالت در دسترسی به خدمات سلامت و دارو می‌باشد که در شماره‌های آتی به‌طور مفصل موردبحث قرار خواهیم دارد.

مکانیزم های مختلفی جهت تعیین حاشیه سود (mark-up/margin) فروش داروها توسط داروخانه‌ها وجود دارد.  به‌طورکلی ساختار و مقررات قیمت‌گذاری دارو در کشورهای مختلف متفاوت می‌باشد. در کشور ما قیمت‌گذاری دارو به دلیل کنترل مستقیم دولت بر واردات و تولید و توزیع دارو در کمیسیون قانونی قیمت‌گذاری دارو انجام گرفته و قیمت فروش دارو به‌صورت ریالی در سه سطح تولید یا ورود، توزیع و داروخانه تعیین و اعلام می‌شود. بنابراین داروخانه‌ها ابزار قیمت‌گذاری جهت رقابت در اختیار نداشته و می‌بایست از مکانیزم های دیگر جهت رقابت با سایر رقبا استفاده نمایند.

به‌منظور بررسی هر سیستم نیاز است ابتدا اهداف اصلی آن سیستم مشخص شده و سپس با توجه به شاخص‌های مشخص شده آن عملکرد آن سیستم را ارزیابی نمود. اگر شاخص‌ها بر مبنای اهداف به‌درستی مشخص نشوند ارزیابی عملکرد سیستم نیز غیرممکن خواهد بود. سیستم خرده‌فروشی در صنعت دارو نیز از این قاعده مستثنا نیست. از جمله مهم ترین  اهداف سیستم خرده‌فروشی در صنعت دارو عبارتند از:

·        - زمان‌های سفر کوتاه جهت دریافت خدمات دارویی

·        - فراهم نمودن تنوع مناسبی از داروها

·        - ساعت کاری مناسب داروخانه‌ها

·        - زمان انتظار کوتاه برای مشتریان

·        - دادن اطلاعات دارویی مناسب به بیماران

·        - شرایط کاری مناسب برای کارکنان

·        - همکاری مناسب با بقیه بخش‌های حوزه سلامت

·        - ارائه داروها با قیمت مناسب

·       -  سازمان‌دهی مناسب

علاوه بر این سازمان بهداشت جهانی (WHO) تعدادی معیار جهت ارزیابی سیستم‌های خرده‌فروشی دارویی با عنوان "Good Pharmacy Practice" ارائه کرده است. این معیارها شامل کیفیت خدمات، کیفیت داروها و کیفیت تحویل دارو به مشتریان می‌باشد. در مقاله‌ای که توسطims health  منتشر شده است به نکته جالبی در ارتباط با مدل کسب‌وکار داروخانه‌ها اشاره شده است. شاید برای ما کمی عجیب به نظر برسد اما خواندن آن خالی از لطف نیست. در این مقاله آمده است:

"با رشد و گسترش مدل کسب‌وکار یک داروخانه به نظر می‌رسد نقش اساسی یک داروخانه دیگر تنها فراهم نمودن دارو نخواهد بود، بلکه وظیفه آن ارائه خدماتی خواهد بود که به بهبود سلامت بیماران کمک می‌کند. از جمله این خدمات می‌توان به آموزش  جهت استفاده از داروهای استنشاقی و یا تزریقی و همچنین اندازه‌گیری فشار خون  و همچنین سنجش قند خون و تری گلیسیرید اشاره کرد. علاوه بر این نیاز است تا آموزش‌های غیرپزشکی لازم همچون  رژیم‌های غذایی جهت بهبود بیماری ارائه شده و از طریق نظارت و پیگیری خدمات بهتری به بیماران ارائه کرد. . چنین فعالیت‌هایی می‌تواند سلامت بیماران را افزایش داده و در نهایت موجب بهبود کل سیستم سلامت در جامعه شد."

پی‌نوشت: به‌منظور دسترسی آسان‌تر به این سلسله مطالب، ازاین‌پس خوانندگان عزیز می‌توانند به مطالب نوشته شده توسط محمدرضا نعمت الهی ([e-mail]) در وبلاگ مراجعه نمایند.

محمدرضا نعمت الهی